Onlangs is er onderzoek gedaan naar de situatie van dove asielzoekers in Nederland. Hieruit blijkt dat zij geregeld tegen problemen aanlopen tijdens de asielprocedure. Een schrijnende situatie. 

Drie studenten van de Hogeschool Utrecht hebben zich samen met Dovenschap en het Dove Allochtonen Front verdiept in de problematiek van dove asielzoekers in Nederland. Een veel gehoord probleem is de communicatie. Dove asielzoekers horen de gesproken taal niet en beheersen de Nederlandse gebarentaal ook niet. Dit heeft grote gevolgen voor de asielprocedure die zij doorlopen. Hierdoor weten zij niet wat er gaat gebeuren en waar ze recht op hebben. Corrie Tijsseling van Dovenschap reageert: ‘Tot onze verbazing, en eigenlijk zijn wij hier geschokt over, hebben wij nog geen enkele reactie gehad van het Ministerie Veiligheid en Justitie, IND, COA en Vluchtelingenwerk.'

Asielprocedure
Wanneer een vluchteling in Nederland asiel aanvraagt, gaat er een procedure van start. Dit is de vastgestelde asielprocedure en geldt voor elke aanvrager. De IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) bepaalt tijdens deze periode of iemand recht heeft op een verblijfsvergunning. Na aanmelding en registratie kan de asielzoeker minimaal zes dagen uitrusten en zich voorbereiden op de asielprocedure. In die periode spreekt hij met een advocaat en vluchtelingenwerk. Ook is er een medisch onderzoek als de asielaanvrager daar toestemming voor geeft. Vervolgens begint de asielprocedure en zijn er gesprekken met de IND. Een advocaat kan de vluchteling bijstaan tijdens deze gesprekken. Volgens de IND zullen de gesprekken in een taal zijn die de vluchteling redelijk kan volgen en is er daarom een tolk aanwezig die alles vertaalt. Na afloop krijgt de vluchteling een verslag van de gesprekken. Daarna zal de IND vertellen wat het vervolg zal zijn. Daar kan de aanvrager op reageren waarna er een definitief besluit valt: de asielaanvrager mag blijven, moet het land verlaten of er is meer onderzoek nodig. Bij dat laatste krijgt de IND een paar maanden tot een jaar extra tijd om een beslissing te nemen.

Visie van de IND
Dove asielzoekers volgen in eerste instantie dezelfde asielprocedure als alle andere asielzoekers. Totdat de IND merkt dat ze met een doof persoon te maken hebben.
IND geeft aan dat er dan altijd tolken worden ingezet bij een dove asielzoeker. Dat zijn dan zowel gesproken taal tolken als tolken Nederlandse gebarentaal. De gesproken taal tolken vertalen het gesproken Nederlands naar de gesproken taal van het land van herkomst en andersom. IND zet ook relaytolken in. Het verschilt per situatie wanneer ze een relaytolk aanvragen, hiervoor zijn geen vaste regels of richtlijnen. De tolk kan de asielaanvrager ook helpen bij het lezen van documenten. De IND houdt niet bij hoeveel dove asielzoekers er in Nederland zijn. Sabine van Rooij is een van de onderzoekers die zich heeft verdiept in de problematiek van dove asielzoekers. ‘Ik ga er vanuit dat er met de huidige vluchtelingenstroom zeker ook dove vluchtelingen mee komen maar omdat de IND hier geen cijfers van heeft is het moeilijk te zeggen om hoeveel dove vluchtelingen het gaat.’

Wat is de ervaring van dove asielzoekers?
De drie studenten die het onderzoek deden, hebben vijf dove vluchtelingen geïnterviewd. Zij zijn al enkele jaren in Nederland. Vier van hen hebben negatieve ervaringen tijdens de asielprocedure. Het is opvallend dat wat de IND zegt, niet zo werd ervaren door de vijf dove asielzoekers. Slechte communicatie maar vooral miscommunicatie werden vaak genoemd. Dat heeft gevolgen voor de asielprocedure maar ook voor de emoties van de asielzoeker. De asielzoeker raakte gefrustreerd, voelde zich niet gehoord en eenzaam en wist niet waar die hulp kon vinden. Vaak kwamen die asielzoekers er pas later achter dat er ook dovenorganisaties in Nederland zijn. Vluchtelingenwerk of de IND vertelde dat niet aan hen. Dat zorgde voor onveilige situaties. Bijvoorbeeld door het ontbreken van een flitslamp. Een van de geïnterviewden gaf aan een flitslamp te wensen, maar deze was moeilijk of niet te krijgen.

Tolken
Tijdens de interviews tussen de studenten en de dove asielzoekers werden ook de ervaringen met tolken besproken. Drie van de dove asielzoekers gaven aan dat een familielid werd ingezet als tolk. Zelfs een kind van negen jaar oud tolkte voor diens dove ouder. Het gebeurde ook dat de asielzoekers er zelf achterkwamen dat ze recht hadden op een tolk. Een van hen kwam in contact met een relaytolk waarna deze een enkele keer werd ingezet bij de gesprekken met IND. De IND zette soms wel tolken in bij gesprekken maar niet altijd degene waar behoefte aan was. Relaytolken werden als prettig ervaren door de dove vluchtelingen. Ze voelden zich begrepen en ze konden zich goed uiten. Maar omdat deze tolken niet gediplomeerd zijn, werden er vooral gesproken taal tolken of tolken Nederlandse gebarentaal ingezet. Die waren niet goed te volgen, omdat zij de moedertaal van de asielzoeker niet beheersten. Dat zorgde voor miscommunicatie.

Hoe nu verder?
Corrie Tijsseling: ‘Er is dus nog helemaal niets gewijzigd op dit gebied. De asielprocedure is niet aangepast, er worden geen relaytolken ingezet. Het IND werkt niet samen met organisaties die deskundig zijn op het gebied van doofheid, en biedt al helemaal geen voorlichting over mogelijkheden aan dove asielzoekers. Binnenkort heeft Dovenschap een overleg met GGMD, onder andere over dit onderwerp. Vanuit de hulpverlenende organisaties voor doven wil men contact gaan zoeken met de overheidsinstanties.’
Sabine van Rooij: ‘In de tussentijd hebben we geen zicht gehouden op hoe de situatie nu is omdat we het onderzoek voor ons afstuderen hebben gedaan. Zoals Corrie al zei is het onderzoek wel verspreid naar verschillende instanties die te maken hebben met (dove) asielzoekers. Het verbaast mij ook erg dat we daar niets van hebben gehoord, gezien de signalen die voortkomen uit het onderzoek toch behoorlijk schokkend waren en ook zeker nu erg actueel zijn.’

Vluchten naar Duitsland
Het filmpje hieronder laat zien dat niet alleen dove asielzoekers in Nederland met problemen kampen. Ook in Duitsland komt eenzaamheid en lastige communicatie voor bij dove asielzoekers. Drie dove asielzoekers uit Syrie, Abdulla Kodaimi, Terek Ghlawan en Ahmad Salhani vertellen hun verhaal in gebarentaal. Helaas is het filmpje niet ondertiteld, vandaar deze korte conclusie. Alle drie de vluchtelingen vertellen dat ze een moeilijke tijd hebben gehad. Met de boot zijn ze naar Italië gekomen en van daaruit verder door Europa getrokken naar Duitsland. Het was een zware reis. Ze geven alle drie aan dat ze behoefte hebben aan contact met andere doven. Dat is erg moeilijk te vinden, daardoor voelden ze zich eenzaam. 

Voorzieningen voor dove Duitse asielzoekers
Na het verhaal van de Duitse asielzoekers, worden zij geïnterviewd. Terek vertelt dat hij op zoek was naar een plek waar meerdere doven wonen. Die kon hij niet vinden. Op dit moment woont hij samen met Abdulla in een hostel. Ahmad heeft geen vaste slaapplek. Soms logeert hij bij iemand en dan weer bij iemand anders. Abdulla gebaart dat er bij aankomst in Duitsland geen tolk of juiste hulp paraat is voor dove asielzoekers. Dat zou wel moeten. Aan het eind van het interview gebaart de man, die het interview afneemt, dat het niet uit maakt of je doof bent, iedereen is gelijk. Ook roept hij de kijkers op om te helpen. Bijvoorbeeld wanneer iemand een adres heeft waar deze asielzoekers kunnen wonen.

Tolken voor dove asielzoekers in Duitsland
Aan het einde van de video vertelt de man die eerder het interview afnam, nog meer informatie. Als een vluchteling naar Duitsland komt, is communiceren moeilijk. Hij kan niet communiceren in de Duitse gebarentaal en praten gaat ook niet. Daardoor voelen ze zich angstig. Er worden wel tolken ingezet, maar niet de juiste. Een tolk Duitse gebarentaal beheerst niet de moedertaal van de dove asielzoekers. Een gesproken taal tolk wordt ook wel ingezet. Een dove asielzoeker kan dat niet volgen, want die tolk praat alleen maar. Het beste is een dove tolk inzetten, want dan begrijpt de dove asielzoeker de informatie. Helaas is dat niet volgens de regels. De man vertelt dat hij dove asielzoekers vrijwillig helpt. Wederom geeft hij aan dat ‘we elkaar moeten steunen’. Doven zijn gelijk aan ieder ander en met steun hoeven ze niet achtergesteld te worden.

Klik op de afbeelding om het interview met Abdulla Kodaimi, Terek Ghlawan en Ahmad Salhani te zien.