Opera door en voor doven: Fish Dance When They Are Not Sleeping

Op 1 maart kon je in Utrecht genieten van een opera door (en voor) dove en horende kunstenaars, genaamd Fish Dance When They Are Not Sleeping. Het was de derde keer dat deze innovatieve voorstelling werd getoond, waarin vingerspellen en gebaren omgezet werden naar beelden en geluiden. Doof.nl doet verslag.

Vrijdagmiddag, half 5. Een groep bezoekers verzamelt in de sfeervolle entree van theaterhuis De Berenkuil in Utrecht. Aan de conversaties te zien en horen weet niemand wat te verwachten van deze bijzondere opera. Dat is juist zo leuk aan kunst. Dat het je verrast, overrompelt, emoties opwekt en je geïnspireerd en geraakt naar huis laat gaan. Dat het soms buiten de grenzen gaat van wat je zelf kan bedenken wat de voorstelling is, wordt en was. Kortom: we hebben er zin in.

Waar ging de voorstelling over?

Vier acteurs zingen, dansen, gebaren en maken muziek. Eén van de acteurs vingerspelt. Op het scherm erachter zie je dat software zijn best doet om de handvorm te vertalen naar geschreven letters. Een andere actrice draagt speciale handschoenen en later blijkt een heel pak. Daarmee worden haar gebaren en lichaamsbewegingen omgezet naar bepaalde beelden of geluiden. Omdat die beelden en geluiden constant zijn – bij elk gebaar hoort één beeld of geluid – ontstaat er een nieuwe taal die tussen doof en horend in ligt. Daarnaast worden verschillende muziekinstrumenten gebruikt en wordt er gezongen.

Foto: Allard Willemse

Wat betekent deze voorstelling?

Voor deze voorstelling is er een technologie ontwikkeld die gebaren en vingerspellen omzet naar geschreven Nederlands. De technologie is nog lang niet af, maar kan misschien in de toekomst gebruikt worden om gebaren te vertalen naar gesproken taal. Handig als een doof persoon bijvoorbeeld een pakketje moet ophalen en de medewerker geen Nederlandse Gebarentaal kan. Zo kan technologie ingezet worden als er geen tolk beschikbaar is, en om dove en horende mensen beter met elkaar te laten communiceren.

Maar het duurt nog wel even voordat die technologie echt bruikbaar is. Voor nu kan het gebruikt worden om mensen bewust te maken van gebarentaal en de Nederlandse dovencultuur. Bezoekers die nog nooit gebarentaal hadden gezien, waren onder de indruk en hadden veel vragen. Dit was voor hen een mooie eerste ontmoeting met gebarentaal.

Foto’s: Allard Willemse

Over de makers

Componist Jerzy Bielski en filmmaker Thomas Brand vormen samen met een choreograaf en een audiovisueel kunstenaar de kern van de Futurists. Sinds 2018 zetten zij technologie in om nieuwe vormen van muziektheater te creëren. De voorstelling Fish dance when they are not sleeping is hun eerste project met dove mensen. Samen met een groep dove kunstenaars onderzochten ze voor deze voorstelling hoe gebarentaal de hoofdrol kan spelen in theater en hoe doven en horenden op een gelijkwaardige manier het podium kunnen delen. Deze voorstelling was het derde onderzoekslab in samenwerking met Dutch National Opera, enoa en Innovation Lab/Theater Utrecht. Het plan is om een opera te ontwikkelen die in 2025 te zien is in heel Nederland en daarbuiten.

Jerzy en Thomas zijn beide horend. Ze vertellen in een interview met DEN dat ze vanaf de start hebben samengewerkt met dove Nederlandse performers. Jerzy vertelt: ‘We wilden niet iets vóór hen maken, maar mét. Iets nieuws maken wat zowel dove als horende mensen aanspreekt.’ Thomas vult aan: ‘Het gaat om gelijkwaardigheid, niet om doven in de schijnwerpers zetten. Onze voorstelling is geen sociaal project.’

Waar kan je deze voorstelling zien?

Dit was de derde en de laatste keer dat deze voorstelling getoond werd. De Futurist en de dove performers nemen alle feedback mee en werken verder aan de show. Meer weten over de Futurists? Bekijk hun Engelse website, of ga in juni naar hun voorstelling Zuam op Oerol.