Esther is tolk op Bonaire: ‘Nu kunnen doven echt meedoen’

Wat begon als een vakantie, eindigde in een nieuw avontuur voor Esther de Veer. Sinds zes jaar is Esther de enige gebarentolk op het eiland Bonaire, in het Caribische deel van Nederland. Aan doof.nl vertelt Esther over haar ervaringen: de voordelen, de nadelen, de voldoening en de zorgen.

Ik was zes jaar geleden op vakantie op Bonaire. Vanwege mijn beroep als tolk vind ik het altijd leuk om me op vakantie te verdiepen in de dovengemeenschap. Zo raakte ik hier in gesprek met een maatschappelijk werker, die één cursus Nederlandse Gebarentaal (NGT) had gevolgd en tolkte voor de dove mensen. Zij vroeg of ik alsjeblieft naar Bonaire wilde komen als gebarentolk. Samen met mijn werkgever TOLQ heb ik uitgezocht of dat kon. En nu doe ik het al zes jaar!

Voordat ik hier als tolk kwam, gebruikten de dove en slechthorende mensen hier dus geen tolken. Op papier hadden zij recht op tolkuren, maar niemand wist hoe die moesten worden gebruikt en er was geen administratiesysteem voor.

Tolkvoorziening

Hier werken als tolk is soms best ingewikkeld, omdat Bonaire een ‘bijzondere Nederlandse gemeente’ is. Vooral dat ‘bijzondere’ maakt het lastig. De Nederlandse wetten gelden, maar toch zijn veel dingen anders geregeld.

Er zijn hier op Bonaire acht tolkgebruikers voor wie ik regelmatig tolk op locatie. De tolkvoorziening is hier heel anders geregeld. Tolkgebruikers krijgen dus geen tolkuren van UWV, maar van een instantie die geld krijgt van de zorgverzekering. Die uren zijn in principe alleen voor privésituaties. Voor het tolken in werk- en onderwijssituaties betalen de werkgevers en de scholen mij meestal zelf, maar inmiddels kunnen de tolkuren ook steeds breder worden ingezet.

Dovengemeenschap in ontwikkeling

Er zijn hier zo weinig dove mensen, dat het eigenlijk geen dovengemeenschap te noemen is. Toen ik hier kwam, heb ik onderzoek gedaan en toen heb ik 28 mensen gevonden die moeite hebben met communiceren door een gehoorprobleem. Misschien dat ik op de knuk, het platteland, nog meer dove en slechthorende mensen vind, maar dat zullen er niet veel zijn. Er is hier namelijk geen school voor dove en slechthorende kinderen. Ouders van dove kinderen die het kunnen betalen, verhuizen naar Curaçao, Suriname of naar Nederland, zodat hun kind daar naar de dovenschool kan.

Verder valt het me op dat er meer schaamte over gehoorproblemen is dan in Nederland. Ook zijn er mensen die ontkennen dat ze doof zijn. Zij zoeken dus ook geen hulp en willen geen tolk inzetten. Tot slot speelt het geloof soms een rol. Mensen zeggen ku Dios ke, ‘zoals God het wil’. Zo heeft God mij gemaakt en daar moet ik het mee doen, zeggen ze dan.

Sinds kort wordt er af en toe een uitje voor de doven en slechthorenden georganiseerd door de gemeente en zogenoemde lifecoaches, die sinds dit jaar dove mensen ondersteunen. Ze gaan bijvoorbeeld naar de film, uit eten of maken een busreis. Zo kunnen ze iets leuks doen en elkaar leren kennen, waardoor het meer een gemeenschap begint te worden.

Variatie in opdrachten en gebarenvaardigheid

Het leukste aan tolken op Bonaire vindt ik de variatie! Omdat ik een klein groepje vaste tolkgebruikers heb, ga ik met hen mee naar allerlei tolkopdrachten, die het hele leven beslaan. En omdat de gebarenvaardigheid van de mensen heel divers is, pas ik mijn eigen gebarentaalgebruik steeds aan hen aan. Het mooie weer is natuurlijk ook heel fijn, en ik heb nooit last van treinstoringen! Al valt de stroom wel eens uit. Ook vind ik het heel fijn dat er minder bureaucratie is. Winkels zijn bijvoorbeeld vaak nog open na de officiële sluitingstijd.

Tolken op zo’n klein eiland is ook weleens lastig. Ik ben de enige gebarentolk, dus als ik op vakantie wil, moet ik dat zorgvuldig plannen. En het is niet altijd mogelijk om een tolkopdracht op een rustige plek te doen. Soms zit je ergens op een terras en gaan andere mensen zich ermee bemoeien. Dat kan vervelend zijn.

Meedoen in de samenleving

Sinds ik hier als tolk gebarentaal ben, is er veel veranderd voor doven en slechthorenden hier. Ze kunnen nu veel beter meedoen in de samenleving, omdat ze begrijpen wat er speelt in de maatschappij. Dat nam vooral ontzettend toe in coronatijd, omdat ik de persconferenties van de gezaghebber (een soort burgemeester) ben gaan tolken. Daarnaast ging ik na de persconferenties bij een aantal mensen langs, om te checken of ze het hadden begrepen. Veel mensen zijn niet heel gebarenvaardig en hebben geen hoog opleidingsniveau, dus ik bekeek met hen samen de uitzendingen met gebarenvertaling en liet hen vragen stellen.

Een andere belangrijke verandering is dat mensen op Bonaire nu kennis hebben over wat een tolk doet. Zowel dove mensen als horende mensen. Voor de doven was het een openbaring dat ze iemand konden inzetten voor bijvoorbeeld een doktersbezoek, in plaats van hun moeder of hun broer, en dat ze alle informatie kregen via de tolk. En de horende mensen weten nu dat tolken bestaan en dat ze daar in een gesprek rekening mee moeten houden. Dat ze niet een uur te laat op een afspraak kunnen verschijnen, omdat de tolk dan weg moet. Al gebeurt dat nog steeds wel eens, hoor.

Opvolger gezocht

Over de toekomst maak ik me wel eens zorgen. Ik ben nu 63, dus ik denk wel na over mijn pensioen. Hoe moet dat hier dan, als ik niet meer werk? Er moet dan eigenlijk wel een opvolger komen. En het liefst zou ik die inwerken, omdat er zo veel anders gaat dan in Nederland. Hiernaartoe verhuizen is een grote verandering in mijn leven geweest. Maar alle investeringen waren het voor mij helemaal waard. Ik heb Papiamentu moeten leren spreken; de lokale taal hier en op Aruba en Curaçao. Dove mensen gebruiken wel de Nederlandse Gebarentaal, maar met het mondbeeld (het zonder geluid uitspreken van de woorden tijdens het gebaren) van de Papiamentse woorden. En de gesprekspartners spreken het natuurlijk.

Er wordt ook Spaans en Engels gesproken op Bonaire. En een van mijn klanten heeft in België gewoond en daar de Vlaamse Gebarentaal geleerd. Ook is er iemand die American Sign Language (ASL) gebruikt, omdat hij leerde gebaren toen hij bij een Amerikaans bedrijf werkte. Een leuke uitdaging, met al die talen! De komende jaren blijf ik daar nog lekker mee stoeien.

Wil je meer weten over als gebarentolk werken op Bonaire? Mail naar redactie@doof.nl en wij sturen je vraag door naar Esther!